نتیجه
روابط ایران و عثمانی از هنگام تشکیل دولت ملّی ایران توسط سلسله صفویه همواره پُرتنش و آشوب زا بود . صفوی ها تشیع را به عنوان وجه تمیز و جوهر هویت ملّی- سیاسی ایران انتخاب کردند و در کوشش برای پدید آوردن حکومتی مستقل مبتنی بر ایدئولوژی تشیع توفیق یافتند . طبیعی بود پس از آن روابط دو کشور همسایه که (یکی خود را میراث‌دار پیشینه تاریخی ایران و نگهبان شیعه‌گری می دانست و دیگری خود را تداوم خلافت عباسی و صاحب حق تسلّط بر دنیای اسلام معرفی می کرد) پُر برخورد و خصومت‌آمیز باشد .
روابط ایران و عثمانی تا سه قرن پس از تشکیل سلسله صفویه عملاً در جنگ های خونین و انتظارهای توأم با بی‌اعتمادی گذشت، امّا از اواسط قرن دوازدهم هجری که نشانه های روشن انحطاط دو کشور به تدریج آشکار شد، ماهیت این روابط به تدریج تغییر کرد . ایران گرفتار درگیری های داخلی شد و انسجام خود را تا حدود زیادی از دست داد . دولت عثمانی نیز در مواجهه با اروپای جدید به تدریج عقب رانده شد و نقش خود را به عنوان یک امپراطوری بزرگ و قدرتمند از دست داد .
از سوی دیگر، تهدید روسیه در همسایگی دو کشور، روابط را به مثلثی پیچیده وارد کرد که ائتلاف های شکننده و توافق های پشت پرده از خصوصیات آن بود . این رابطه سه‌گانه از جمله در ماده سرّی پیمان «صلح بخارست» نمود یافت که طبق آن عثمانی ها متعهد شدند به سپاهیان روسیه که در قفقاز علیه ایران می جنگیدند، مهمات و آذوقه برسانند . افشای این اقدام عثمانی ها روابط آنها را با ایران بار دیگر تیره کرد و سرانجام به جنگ های محدود سال 1236ه.ق. منجر شد .
از زمان انعقاد قرارداد «آماسیه» در 29 مه 1555م تا ششم مارس 1974 م که قرارداد الجزایر بین محمدرضا پهلوی و صدام حسین با میانجی گیری «هواری بومدین» رئیس جمهور الجزیره امضاء شد، 18 قرارداد رفع اختلافات مرزی در طول 420 سال بین ایران و همسایه غربی آن منعقد گردید . کثرت تعداد قراردادها و طول مدّت اختلاف ، نشانه ریشه دار بودنِ عمیق اختلافات ایران، و مخصوصاً اختلافات مرزی آن ، با همسایه غربی است و گواه آن است که هیچ یک از قراردادها، تأمین کننده کلیه نقطه نظرهای هر دو طرف نبوده است و عموماً در شرایط نامساوی به یکی از آنها تحمیل شده است و به همین جهت، در اوّلین فرصتی که طرف ناراضی قدرت بیشتری به دست آورده و یا طرف دیگر دچار ضعف و نابسامانی شده است، جنگ را به طرف دیگر تحمیل کرده است . به تحقیق می توان گفت که تا قبل از برقراری نفوذ اروپائیان و مخصوصاً انگلستان در منطقه خاورمیانه و خلیج فارس، مذهب در تداوم اختلاف و بروز جنگ های مکرر بین دو کشور نقش عمده ای داشته است .
علاوه براختلاف بین دو مذهب سنی و شیعه، و تعصب پیروان هر یک از آنها به مذهب خود، وجود شهرهای مذهبی ایرانیان در عراق فعلی، مانند : کربلا، نجف، کاظمین و سامره، انگیزه نیرومندی برای شروع جنگ ها بوده است . کارگزاران دولت عثمانی در «بین النهرین» با ایرانیانی که به قصد زیارت اماکن مذهبی خود عازم آن سرزمین (عتبات عالیات) بودند، بدرفتاری می کردند و از هیچگونه ایذاء و آزار آنها کوتاهی نمی کردند . ایرانیان نیز علاوه بر رفع آزار آنها ، اصولاً علاقه داشتند که شهرهای مذهبی خویش را (عتبات عالیات) در داخل مرزهای خود داشته باشند تا هر وقت خواستند بتوانند آزادانه و با هزینه کمتر به زیارت امامان عزیز خود بروند .
منابع
منابع کتاب :
1- استعمار بریتانیا و مسئله اروند رود، فیروز منصوری، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصرایران، 1376
2- ریشه های تاریخی اختلافات ایران و عراق، منوچهر پارسا دوست، تهران ، شرکت سهامی انتشار،1366
3- راهنما و مشخصات معاهدات دوجانبه ایران با سایر دول، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی
4- چالش ها و تعاملات ایران و عراق در نیمه نخست سده بیستم، تهران، مرکز اسناد و خدمات پژوهش وزارت امور خارجه
5- عالم آرای عباسی ، به کوشش یدالله شکری
منابع سایت :
1- سایت جامع دفاع مقدس
2- سایت راویان نور
3- سایت مقالات ایران
4- سایت آفتاب
تهیه و تنظیم ... منیژه شهرابی
