«میرزا تقی خان فراهانی»، مشهور به «امیر کبیر»، صدراعظم دوره قاجاریه، در سال 1186 در روستای «هزاوه» (اراک) به دنیا آمد و در تاریخ 20 دی ماه 1230 ه. ش. در «حمام فین» (کاشان) به دست عوامل «ناصرالدین شاه» به قتل رسید .

اصلاحات «امیر کبیر»، اندکی پس از رسیدن وی به «صدرات» آغاز گشت و تا پایان صدرات کوتاه مدت او ادامه یافت . مدّت صدرات «امیر کبیر» 39 ماه (3 سال و 3 ماه) بود .

«امیر کبیر»، مؤسس مدرسه «دارالفنون» بود که برای آموزش دانش و فنّاوری جدید به فرمان او در «تهران» تأسیس شد . همچنین انتشار روزنامه «وقایع اتفاقیه» از جمله اقدامات وی به شمار می آید .

«امیر کبیر»، پس از این که با توطئه اطرافیان شاه، از مقام خود برکنار و به «کاشان» تبعید شد، در «حمام فین» به دستور «ناصرالدین شاه» به قتل رسید . پیکر وی در شهر «کربلا» به خاک سپرده شد .

زندگی‌ نامه

پدر «میرزا تقی فراهانی»، «کربلایی قربان» نام داشت و «آشپز»، «قائم مقام فراهانی» بود . وی در خانه «قائم مقام» تربیت شد و در جوانی توانست سمت منشی گری «قائم مقام» را به دست آورد .

ازدواج و فرزندان

«امیر کبیر»، 2 بار ازدواج کرد، بارِ اول با دخترعمومی خود، «جان جان خانم» که دختر «حاج شهباز خان» بود و از وی جدا شد و بارِ دوم با تنها خواهر تنی «ناصرالدین شاه»، یعنی «ملک زاده خانم» که به «عزّت الدوله» ملقب بود، ازدواج کرد . «عزّت الدوله»، دختر «محمد شاه» و «مهد علیا» بود و گویا این ازدواج به پیشنهاد و درخواست «ناصرالدین شاه» انجام گرفته و در 26 بهمن 1227 واقع شده است .

دولتمردی و صدارت

«امیر کبیر»، بعد از قتل «گریبایدوف» در «ایران»، از جانب دستگاه دولتی ایران، مأموریت یافت تا برای عذرخواهی به نزد «تزار روسیه» برود . سپس ریاست هیئت سیاسی را برعهده گرفت و مأمور حلّ اختلافات مرزی با «دولت عثمانی» شد . این مأموریت 2 سال به طول انجامید و «میرزا محمد تقی خان» در این دوران به «امیرنظام» ملقب گشت .

پس از مرگ «محمد شاه قاجار» در سال 1227، وی در تأمین هزینه عزیمت ولیعهد «ناصرالدین شاه» به «تهران» نقش مهمی ایفا نمود و در اوایل سلطنت ناصرالدین شاه به مقام «صدراعظمی» دست یافت و لقب «امیر کبیر» را دریافت نمود . دلیل این انتصاب، حُسن انجام وظیفه او در رسانده شاه به تخت پادشاهی بود . «ناصرالدین شاه» در آن زمان 16 سال داشت .

اقدامات و رُخ دادها

تأسیس مدرسه دارالفنون

مدرسه «دارالفنون» در زمان صدرات «امیر کبیر»، در 7 شعبه تأسیس شد و اولین مدرس? جدید ایران بود . شاهزاده های قاجار، نخستین دانشجویان «دارالفنون» بودند . در «دارالفنون»، اصول علمی جدید و دانش های مهندسی، پزشکی، و فنون به جوانان آموزش داده می شد و بسیاری از معلم های آن از اروپا و به ویژه از کشورهایی چون «اتریش»، «اسپانیا»، «ایتالیا»، و «فرانسه» به کار گرفته شده بودند . پس از برکناری «امیر کبیر»، با وجود مخالفت های «میرزا آقا خان نوری»، مدرسه به کار خود ادامه داد .

انتشار روزنامه وقایع اتفاقیه

اوّلین شماره روزنامه «وقایع اتفاقیه» در سال سوم سلطنت ناصرالدین شاه، در 18 بهمن سال 1229 ه. ش. و به کوشش «امیر کبیر» منتشر شد . به دستور «امیر کبیر»، اشتراک این روزنامه برای هر یک از افرادی که از دستگاه دولتی بیش از 200 تومان حقوق می گرفتند، اجباری بود . در این روزنامه، اخبار داخلی، شامل خبرهای مربوط به دربار، عزل و نصب ها، اعطاء مقام ها، نشان ها و امتیازات چاپ می شد . در برخی از شماره ها، نیز اخبار رویدادهای شهرهای ایران به چاپ می رسید . در بخش اخبار خارجی، اخبار مربوط به کشورهای اروپایی به چاپ می رسید . همچنین این روزنامه، دارای صفحه حوادث نیز بود . کمتر از یک سال بعد از انتشار اولین شماره، در شماره 49 این روزنامه، خبر تحریف شده ای درباره مرگ «امیر کبیر» منتشر شد .

رسیدگی به وضع مالیه

«امیر کبیر» در دوران صدراعظمی خود با رشوه خواری به مبارزه برخاست . او دستور داد دریافتی های بی حساب و مواجب بی جهتی که از دستگاه های دولتی می گرفتند، قطع شود . وی حقوق شاه را کاهش داد و ماهانه به «دوهزار تومان» رسانید و قرار گذاشت که هر ماه به او کارسازی کند . وی مواجب بی حسابی که «حاج میرزا آقاسی» برقرار کرده بود، قطع کرد . وی سرو سامانی به قوانین مالیاتی داد و صورت عواید و مخارج آن را تعدیل کرد . «تیولدارانی» که حق دیوان را نمی دادند، «امیر تیول» آنها را ضبط کرد و او همچنین برای مأموران دولتی، حقوق ثابت تعیین کرد .

حذف القاب و عناوین

«امیر کبیر»، القاب و عناوین فرمایشی را موجب زیان های اجتماعی می دانست و در نامیدن دیگران به گفتن واژه «جناب» اکتفاء می کرد، حتی نسبت به مقام صدرات .

اصلاحات اجتماعی

«امیر کبیر» دستور داد که رسم قمه کشی و لوطی بازی از شهرها و راه ها برداشته شود . وی حمل اسلحه سرد و گرم را ممنوع کرد .

ایجاد قراولخانه

«امیر کبیر»، دستور داد 40 قراولخانه در نقاط مختلف دارالخلافه (تهران) دایر شود . وی همچنین برای هر قراولخانه، 12 نگهبان تعیین کرد .

اصلاح وضع چاپارخانه دولتی

«امیر کبیر»، به اصلاح وضع «چاپارخانه (اداره پُست) دولتی پرداخت، به صورتی که آماده حمل و نقل محصولات پُستی به اقصی نقاط کشور گردد .

سر و سامان دادن به ارتش

«امیر کبیر»، مشق و دروس ارتشیان و تسلیحات آنها و برکشیدن صاحب منصبان بی طرف و نهادن شغل و سمت در مقابل افراد و حذف مشاغل بی فایده در نظام سازمانی را پایه گذاری کرد . رسم بخشید مناصب بی شغل را برانداخت و معیّار ترفیع صاحب منصبان، شایستگی ایشان گشت . مهمّات سازی در زمان او رُشد کرد و توپ ریزی و باروت سازی «تبریز» دوباره رونق گرفت . وضع لباس ارتش مرتّب و منظم شد . به دستور «امیر کبیر»، لباس سربازان از پارچه ایرانی بود .

فرمان قتل علی محمد باب

به دستور «امیر کبیر»، «محمد علی باب» (فتنه گر مذهبی) که در «قلعه چهریق» آذربایجان زندانی بود، در «تبریز» تیرباران شد .

ادامه دارد ... منیژه شهرابی