«میرزا تقی خان فراهانی»، مشهور به «امیر کبیر»، صدراعظم دوره قاجاریه، در سال 1186 در روستای «هزاوه» (اراک) به دنیا آمد و در تاریخ 20 دی ماه 1230 ه. ش. در «حمام فین» (کاشان) به دست عوامل «ناصرالدین شاه» به قتل رسید ...

خاموش کردن شورش سالار

«سالار»، والی خراسان که طرفدار تجزیه طلبی و جدایی خاک خراسان از ایران بود، در زمان ناصرالدین شاه شورش کرد . «امیر کبیر»، سپاهیانی را به «خراسان» فرستاد . سرانجام، «امیر کبیر» دستور داد که «سالار» و همراهانش کُشته شوند .

شروع آشوب خراسان را این طور گفته اند که : «آصف الدوله محمد خان سالار» که حکومت خراسان را عهده دار بود، به کمک «اکراد قوچانی» (کُردهای قوچانی)، «سبزوار» را گرفت و به قصد تصرّف پایتخت به طرف «تهران» حرکت کرد . «امیر کبیر»، «حشمت الدوله را به حکومت خراسان گماشت . او در نزدیکی «نیشابور»، «سالار» را شکست داد و «مشهد» را تصرّف کرد، ولی چون با مردم بدرفتاری کرد، مردم دوباره خواستار «سالار» شدند و او هم به یاری «ترکمن ها»، «حشمت الدوله» را شکست داد و «مشهد» را به تصرّف درآورد . «امیر کبیر»، «سلطان مراد میرزا» را به خراسان فرستاد و او با زیرکی توانست «فتنّ? سالار» را سرکوب کند . در موقع محاصره «مشهد» برای دفع فتنّه، سُفرای روس و انگلیس برای برقراری «صلح»، تلاش زیادی کردند، ولی «امیر کبیر» نپذیرفت و با هوشیاری زیاد، فتنّه ای را که نزدیک بود قسمتی از شرق ایران را تجزیه و دچار آشوب کند، سرکوب کرد .

آوردن سیدصالح عرب به ایران

«آقا سید صالح» در «کربلا» با فرستادگان امپراتوری عثمانی روبه‌ رو گردید، وی 6 با «عثمانی» جنگید تا این که دستگیر شد و «سلطان عثمانی» به دستگیر کردن وی فرمان داد . «امیرکبیر» تلاش کرد تا «سید صالح» را به تهران برگرداند .

عزل از صدارت

حضور «امیر کبیر» در دربار ناصرالدین شاه، همواره مورد مخالفت تعدادی از نزدیگان شاه از جمله «مهد علیا» مادرشاه، «اعتماد الدوله» و «میرزا آقا خان نوری» قرار داشت؛ چنان که تلاش های این عدّه، سرانجام منجر به صدور حکم عزل «امیر کبیر» از مقام خود گردید . برخی از درباریان که او را مخالف منافع خود می دیدند، تهمت زدند که «امیر کبیر» داعیه سلطنت دارد . تحریک های مادرشاه و دیگر درباریان، باعث ترس شاه شد، از این رو، حکم عزل «امیر کبیر» در 19 محرّم الحرام سال 1267 ه. ق. به وی ابلاغ شد . ناصرالدین شاه، هنگام برکناری «امیر کبیر»، حدوداً 20 ساله بوده است . 4 روز پس از این، «میرزا آقا خان نوری» به سمت صدرات منصوب شد .

سیاست خارجی امیر‌کبیر

«امیر کبیر»، دستگاه وزارت امور خارجه را توسعه داد . تأسیس سفارت خانه های دائمی در «لندن»، و «سن پترزبورگ»، ایجاد کنسولگری در «بمبئی»، «عثمانی» و «قفقاز»؛ تربیت کادر برای وزارت امورخارجه و تنظیم دفتر اسناد سیاسی از کارهای وی است . «امیر کبیر» در زمینه سیاست خارجی، سیاست معروف به «سیاست موازن? منفی» را درپیش گرفت؛ که براساس آن می گفت «نه به روس امتیاز می دهیم، نه به انگلیس، و نه به هیچ قدرت خارجی دیگر .»

«سیاست موازن? منفی» امیر کبیر، تنها یک بار خدشه دار شد و آن زمانی بود که در جریان حمل? «ترکمن ها» در «آشوراده»، تعدادی سربازان روسی کُشته و روس ها عزل فرماندار مازندران را خواستار شدند و «امیر کبیر» به علّت شار روس ها، حاکم آنجا را عزل کرد . در این زمان، انگلیسی ها از این ضعف حکومت مرکزی سود جُستند و امتیاز نظارت بر کشتیرانی در جنوب را با ادّعای مبارزه با «تجارت بَرده» کسب کردند؛ که البته «امیر کبیر» در این قرارداد، این قید را گنجانید که به هنگام نظارت باید ناظران ایرانی حضور داشته باشند .

«امیر کبیر» برای تضعیف قدرت و نفوذ «روس» و انگلیس» در «ایران»، می خواست نگاه «فرانسه» و در زمانی، «آمریکا» را به «ایران جلب کند؛ لذا یک قرارداد سفارت کنسولگری و یک قرارداد در زمینه کشتیرانی با «آمریکا» منعقد کرد .

سرانجام امیر کبیر

«امیر کبیر»، 2 روز پس از عزل، به «کاشان» تبعید شد، امّا با این وجود، مخالفان وی در دربار احتمال می دادند که «امیر کبیر»، بار دیگر مورد عنایت شاه قرار گیرد و به قدرت بازگردد؛ بنابراین با کوشش فراوان توانستند حکم قتل وی را از «ناصرالدین شاه» بگیرند . سرانجام «امیر کبیر» در روز 20 دی ماه سال 1230 ه. ش. در «حمام فین کاشان» با بُریدن رگ دستهایش به قتل رسید .

کالبد «امیر کبیر»، را ابتدا در همان «کاشان» دفن کردند . به روایت «میرزا محمد جعفر خان حقایق نگار خورموجی»، در کتاب مشهور «حقایق الاخبار ناصر»، روز بعد از قتل، جسدش را در «گورستان «پُشت مشهد» کاشان به خاک سپردند، چند ماه بعد، به پایمردی همسرش، «عزّت الدوله»، کالبدش را به «کربلای معلا» منتقل کردند و در اتاقی که درب آن به سوی صحن حضرت اباعبدالله الحسین (ع) باز می شود، به خاک سپردند .

امیرکبیر پس از مرگ

«محمد علی اراکی» گفته که در خواب «امیر کبیر» را دیده که جایگاه رفیعی در عالَم برزخ داشته است، سبب آن را پُرسیده و وی پاسخ داده است، بدین صورت : «با اشک گفت : آنگاه که رَگ دو دستم را در حمام فین کاشان زدند؛ چون خون از بدنم می رفت، تشنگی بر من غلبه کرد، سَر چرخاندم تا بگویم قدری آبم دهید؛ ناگهان به خودم گفتم : میرزا تقی خان ! 2 تا رگ بُریدند، این همه تشنگی ! پس چه کشید پسر فاطمه (س) ؟ او که از سَر تا به پایش زخم شمشیر و نیزه و تیر بود ! از عطش حسین (ع) حیا کردم، لب به آب خواستن بازنکردم و اشک در دیدگانم جمع شد، آن لحظه که صورتم را بر خاک گذاشتند، امام حسین (ع) آمد و گفت به یادِ تشنگیِ ما ادب کردی و اشک ریختی؛ آب ننوشیدی، این هدیه ما در برزخ، باشد تا در قیامت جبران کنیم !

فیلم امیرکبیر

• در مجموعه تلویزیونی امیرکبیر، «سعید نیکپور» در نقش «امیرکبیر» بازی کرد .
• درمجموعه? تلویزیونی «سلطان صاحبقران» -کار «علی حاتمی»، «ناصر ملک مطیعی» نقش «امیرکبیر» را بازی کرد .
• در مجموعه تلویزیونی «سال های مشروطه» (1388) به کارگردانی «محمدرضا ورزی»، «محمد صادقی»، نقش «امیرکبیر» را بازی کرد .

منبع : سایت ویکی پدیا ... با دخل و تصرّف و ویرایش ... منیژه شهرابی