مقاله از : شمس تبریزی

اهل علم و اهل دنیا

قص? «سعید مسیّب» که او را مسند تدریس بود در بغداد . او را دختری بود، که صفت لطف و جمال او به امیرالمؤمنین رسید . چه حیله ها و توسل ها کرد غیر ستم و ظلم، که آن دختر را در نکاح خود آرد؛ البته میّسر نشد .

فقیهی بود در درس او، از همه مُقِّل حال تر، و در صفِ نَعّال تر . او را مادری بود درویش .

آن بزرگ را نظر بر او افتاد، چون درس خلوت شد، او را پیش خواند . احوال او بپرسید، و او را گفت که دختر تو را دهم و نایب من باشی .

او از این قصه با مادر حکایت کرد . مادرش ترسید که این، از تکرار شب و تحصیل روز و فکرت و بینوایی، دیوانه شد .

- ای فرزند! به خواب دیدی یا خیال است تو را؟ مرا مال نی که تو را معالجه کنم .

گفت : ای مادر! نه خواب است و نه خیال و نه علّت خستگی، حقیقت دیدم دی .

مادر بتر می شد، و با زنان محله، مشورت می کرد که این پسر، سرِ ما را به باد دهد! شماش بترسانید، تا از این خیال بازنگوید، و اگر بشنوند جایی، بر جنون او گواهی دهند .

روز دوم که باز به درس می رفت، باز بخواندش؛ چندان مبالغه کرد از آن بیش، و این دانشمند طالب علم، چشم می مالد! می گوید که عجب! مبادا که خیال باشد یا خواب؟ چنان که مادرم و آن جماعت زنان به اتفاق می گویند که تو از بسیاری اندیشه و سودا، عقل یاوه کردی، مالیخولیا بر تو غالب شد .

باز می نگرد مدرسه را و خویشتن را و مُدرس را، می گوید : نی والله، خیال نیست و هیچ مالیخولیا نیست و خواب و جنون نیست .

باز به خانه رفت و حکایت کرد . ایشان گفتند که سخت سودا متمکن است . این سرِ خود را و از آن ما را به باد دهد !

علی الجمله، هر چند که با ایشان مبالغه می کرد، ایشان منکرتر می شدند، چندان که وقت زفاف نزدیک شد، و خلعت پوشیده، در خانه آمد، و اوش زر و سیم داد، مادر در گمان افتاد و هنوز گمان ها می برد .

شب دختر را آوردند و زنان همسایه و مادر به تعجب می نگرند، و قومی از زنان که می شناختند، پیش دختر رفتند و استحالتی می نمودند، که ای خدا، آخر این چگونه بود ؟

دختر بر ایشان بانگ زد که این چه استحالت است ؟ او از اهل علم است و از اهل فضل، و ما هم از اهل فضل و علم، بلکه او بر ما فضل دارد که ما از اهل دنیاییم، و او را هیچ دنیاوی نیست، پس از ما شریفتر و بهتر باشد . ما را ترک دنیا می باید کرد تا همچو او باشیم !