«مهستیِ گَنجَوی» بانوی شاعر ایرانی بود که در سده? پنجم و ششم هجری می‌ زیسته ‌است .

زادگاه «مهستی»، شهر «گنجه» بوده‌ است و هم دوره با غزنویان بود . «رشید یاسمی»، معتقد بود که «مهستی»، متشکل از دو کلمه «مه»، به معنی «بزرگ»؛ و «ستی» به معنی «خانم» است؛ و جمعاً معنای آن «خانم بزرگ» می باشد . در برخی از تذکره ها، نام او را «منیژه» و تخلّصش را «مهستی» نوشته اند .

پدر «مهستی»، مردی فقیه و عالِم بود و در تعلیم و تربیت فرزندش کوشش بسیار کرد و او را از چهار سالگی، پدرش به مکتب خانه فرستاد و چون استعدادی سرشار داشت، در ده سالگی، به آموخته هایی سرشاری از داشن و ادب دست یافت .

«مهستی» در زمینه موسیقی نیز پیشرفت حاصل کرد و چنگ و عود را استادانه می نواخت، امّا شهرت او بیشتر به خاطر رباعیاتش است که سروده است . «مهستی» به علّت ابتکاری که در انتخاب موضوع ترانه های خود، و وصف صاحبان پیشه های گوناگون و سرگرمی های مختلف مردم روزگار خود به کار بُرده، پیشرو نوع خاصّی از شعر شناخته می شود که بعدها در عصر «صفوی» رواج بیشتر یافته و این نوع شعر «شهرآشوب» نام گرفته است .

این رباعی منسوب به اوست :

ما را به دَم ِ پیر نگه نتوان داشت

در حُـجره? دلگیر نگه نتوان داشت

آن را که سَرِ زلف چو زنجیر بُوَد

در خانه به زنجیر نگه نتوان داشت

«مهستی» مدّتی در گنجه اقامت داشت و بعد مجبور به ترک آنجا شد و به «زنجان» و سپس «مرو» رفت و در آنجا از مقرّبان و مصاحبان دربار سلطان سنجر سلجوقی (552- 511 ه.ق.) شد و در همان جا با «حکیم عمر خیّام نیشابوری» آشنا شد .

بنا به گفته ی بعضی از تذکره ها، ظاهراً از نویسندگان دربار بوده، زیرا که به اسم «مهستی دبیر» نیز معروف است .

در سال 532 ه.ق. که حکومت سلجوقیان به دست غزنویان برچیده شد، «مهستی» از «مرو» خارج شده و به شهر «گنجه» بازگشت و با «احمد خطیب» فرزند «خطیب گنجه» ازدواج کرد . همسرش نیز طبع شعر داشته و رباعیاتی سروده است .

ظاهراً، پس از دست یافتن «ازبکان» به شهر «هرات»، آثار «مهستی» نیز از بین رفته و تعدادی از اشعارش باقی مانده است .

در «نزهه المجالس» (تألیف در قرن هفتم)، 61 رباعی به نام «مهستی» گردآوری شده که کهن ترین و موثق ترین مجموعه سروده های «مهستی» است . همچنین در «مونس الاحرار» (تألیف در قرن هشتم) از «مهستی» یاد شده است .

تذکره نویسان، وفات «مهستی گنجوی» را سال 567 یا 577 ه. ق. نوشته اند

منابع : سایت آفتاب، سایت راسخون، سایت ویکی پدیا ... با دخل و تصرّف و ویرایش ... منیژه شهرابی