بسمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ

 «إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِى بِبَکَّةَ مُبَارَکاً وَ هُدًى لِّلْعَلَمِینَ»

«اوّلین خانه عبادتى که براى مردم بنا نهاده شد، آن خانه‏اى است که در مکّه واقع است، خانه‏ اى پُر برکت که مایه هدایت همه عالمیان است .»

 قرآن کریم / سوره آل عمران / آیه 96

 مکّه معظمه

«مکّه»، شهر و کُرسی (مرکز) ناحیه ی «حجاز» است که در درّه ای تنگ و هلالی شکل، میان دو کوه «اَبوقُبَیس» و «قُعیِقُعان» واقع است . به نوشته «اصطخری»، «مکّه» در میان کوه هاست و طول آن به اندازه دو میل است و «کعبه» در میان شهر قرار دارد (119) .

«مقدّسی» می نویسد : «مکّه» قصبه ی «حجاز» است . ساختمان های شهر از سنگ سیاه و سفید نرم و بالای آن از آجر ساخته شده، بالکن های چند طبقه با چوب ساج دارد، هوایش در تابستان گرم است، ولی شب هایی خوش دارد، خدا هزینه گرم کردن (خانه ها) را از عهده ی ایشان برداشته است .

پایین تر از «مسجد الحرام» را «مَسفَله» (پایین شهر) نامند و بالاتر از مسجد را «مُعَلاه» (بالای شهر) گویند، گُشادی مسجد به پهنای درّه است ... و دَرِ «کعبه» رو به روی مشرق و بلندیش از زمین به اندازه ی قامت یک انسان است و دو لنگه دارد . درازای مسجد سیصد و هفتاد ذراع و پهنایش سیصد و پانزده ذراع است و درازای «کعبه» بیست و چهار ذراع و یک وجب، در بیست و سه ذراع و یک وجب است (120) ...

تَه این درّه را «بطحاء» می گفتند و خانه «کعبه» در آنجا قرار دارد . پیرامون «کعبه»، «مسجد الحرام» است و در اطراف آن، خانه های مسکونی که تا دامنه ی کوه ها امتداد دارد (121) .

اهمیّت «مکّه» بدان سبب بود که بَر سَرِ راه بازرگانی «یمن» به «شام»، «فلسطین»، و «مصر» قرار داشت . وجود خانه «کعبه» هم بر اهمیّت آن می افزود . درباره معنای «مکّه»، اقوال گوناگونی ذکر شده است . بعضی گفته اند : «مکّه» را «بکه» می گفتند، چون مردم در آن، ازدحام می کردند (122) ...

از «امام فخر رازی» نقل شده که «مکّه» را بدان سبب «مکّه» گفته اند که جایی کم آب است و گویا زمین آنجا، آبش را مکیده است (123) ...

بعضی گفته اند، شاید کلمه ی «مکّه» مأخوذ از کلمه ی بابِلی «مِکا» به معنای «خانه» باشد . برخی دیگر آن را از کلمه ی «حبشی» «مکورابا» (خانه ی مقدّس) می دانند (124) .

گِرداگرد «مکّه»، کوه هایی است که ارتفاع چندانی ندارند و مهمترین آنها، دو کوه «ابوقبیس»، و «قعیقعان» است . این دو کوه را «اخشبان» نیز نامیده اند (125) . کوه «ابوقبیس» واقع در شرق و جنوب شرقی «مکّه» (126)؛ یکی از دو کوه «اخشب» و نزدیکترین کوه ها به «مکّه» است . «ابوقبیس»، مُشرف بر «مسجدالحرام» و شهر «مکّه» است و از فراز آن، زیبایی و وسعت «حرم» و «کعبه» به خوبی دیده می شود . «قریش» این کوه را «جبل الامین» نیز نامیده اند، زیرا این کوه «حجرالاسود» را که به اَمانت در آنجا نهاده شده بود، به حضرت ابراهیم خلیل (ع) پس داد . حضرت محمّد رسول الله (ص)، هنگام «شقّ القمر» بر کوه «ابوقبیس» ایستاده بود (127) .

در کنار کوه «ابوقبیس»، دو شعب (درّه) به نام های «اجیاد الاکبر»، و «اجیاد الاصغر» قرار داشت . کوه «قعیقعان» دوّمین کوه از «اَخشَبَین» به شمار می رود که مُشرف بر «مکّه» و در مغرب آن قرار گرفته است (128) .

از دیگر کوه های «مکّه»، «جبل الاحمر»، در شمال و کوه «خندمه» نزدیک دو شعب «اجیاد الاکبر»، و «اجیاد الاصغر» است . چهارکوهی که در دو طرف جاده ی «تنعیم» واقع شده، «جبل العیر» نام دارد، چنان که در قرآن کریم، سوره بقره، آیه 260 آمده :

«وَ إِذْ قَالَ إِبْرَهِیمُ رَب أَرِنى کیْف تُحْىِ الْمَوْتى قَالَ أَوَ لَمْ تُؤْمِن قَالَ بَلى وَ لَکِن لِّیَطمَئنَّ قَلْبى قَالَ فَخُذْ أَرْبَعَةً مِّنَ الطیرِ فَصرْهُنَّ إِلَیْک ثُمَّ اجْعَلْ عَلى کلّ‏ِ جَبَلٍ مِّنهُنَّ جُزْءًا ثُمَّ ادْعُهُنَّ یَأْتِینَک سعْیاً وَ اعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ عَزِیزٌ حَکِیمٌ»

«و به یاد آورآن زمان را که ابراهیم گفت : پروردگارا نشانم بده که چگونه مردگان را زنده مى ‏کنى ؟ فرمود مگرایمان ندارى ؟ عرض کرد، چرا ! ولى مى‏ خواهم قلبم آرامش یابد، فرمود : پس چهارمرغ بگیر و قطعه قطعه کن و هر قسمتى ازآن را بر سر کوهى بگذار،آنگاه یک یک آنها را صدا بزن، خواهى دید که با شتاب نزد تو مى ‏آیند و بدان که خدا مقتدرى شکست ناپذیر و مُحکم کار است .»

حضرت ابراهیم خلیل الرحمن (ع) اجزای بدن 4 پرنده را بر فراز این چهار کوه نهاد و سپس اجزاء را فراخواند، آنها به هم پیوستند و پرنده ها به حالت نخستین بازگشتند (129) .

کوه بعدی «حِرا» واقع در سه میلی «مکّه» است . حضرت محمّد رسول الله (ص)، پیش از بعثث، در این کوه (غار حِرا) به عبادت می پرداخت و آغاز وحی الهی هم در این کوه بوده است (130) .

گوه دیگر، «جبل ثور» در سرِ راه «یمن» و به فاصله ی یک فرسخ از «مکّه» قرار دارد . غاری که حضرت محمّد رسول الله (ص) در مهاجرت از «مکّه معظمه» به «مدینه النّبی (ص)» وارد آن شده، در همین کوه است (131) .

از دیگر کوه های اطراف «مکّه»، «جبل الرحمه» (کوه بخشایش) است که آن را «اِلال» نیز می گویند (132) . دیگری کوه «ثبیر» است و در میان «مکّه» و «عرفات» قرار دارد و به لحاظ بلندی اش، آن را از «مزدلفه» و «مِنی» می توان دید (133) .

آب آشامیدنی مردم «مکّه» از چاه ها تأمین می شده که مهمترین چاه ها، «چاه زمزم» است که به قدرت الهی، زیرِ پای حضرت اسماعیل (ع) از زمین بالا آمده است ...

ادامه دارد ... منیژه شهرابی