آیا سیر و سفر نکرده اند ؟!
بسمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ
«أَوَ لَمْ یَسِیرُوا فى الأَرْضِ فَیَنظرُوا کَیْف کانَ عَقِبَةُ الَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ وَ کانُوا أَشدَّ مِنهُمْ قُوَّةً وَ مَا کانَ اللَّهُ لِیُعْجِزَهُ مِن شىْءٍ فى السمَوَتِ وَ لا فى الأَرْضِ إِنَّهُ کانَ عَلِیماً قَدِیراً»
«آیا در زمین سیر نکرده اند تا ببینند سرانجام آنهایى که قبل از ایشان بودند چه شد با اینکه اینان نیرومندتر بودند ، آرى هیچ چیزى در آسمان و زمین خدا را عاجز نمىکند که او دانا و توانا است .»
قرآن کریم / سوره فاطر / آیه 44
سفرنامه نویسی
سفرنامه، نوعی گزارش است که نویسنده در قالب آن، مشاهدات خود را از اوضاع شهرها یا سرزمین هایی که بدان مسافرت کرده است، شرح می دهد و اطلاعاتی از بناهای تاریخی، مساجد، کتابخانه ها، بازارها، بزرگان، آداب و رسوم ملی و مذهبی مردم، موقعیت جغرافیایی، جمعیت، آب و هوا، زبان اهالی، مناطقی که بازدید نموده است در اختیار خواننده می گذارد .
سفرنامه ها، گنجینه ای از اطلاعات هستند که از طریق آنها گاه می توان به واقعیت هایی از وضع اجتماعی، سیاسی، اقتصادی ادواری از تاریخ مردم یا منطقه ای پی برد، که دست یابی به آنها از طریق کتب تاریخی میسر نیست .
سفرنامه ها، بسته به آن که مسافرت نویسنده، از نوع سفرها و سیاحت های معمول و گردش در آفاق و انفس باشد، یا سیری درونی و معنوی، به دو نوع ذیل تقسیم می شود :
این گونه از سفرنامه ها، که اغلب به صورت قصه یا تمثیل بیان می شود، گزارشی از ذهنیات نویسنده است درباره اَمری باطنی و اعتقادی، نظیر آثاری چون کتاب «ارداویرافنامه»، که موضوع آن سفر معنوی یا معراجی است که برای ارداویراف، مؤبد فرزانه زردشتی- معاصر اردشیر بابکان (224-241 م) پیش می آید و او ضمن این سیاحت روحانی، از جهنم و بهشت دیدار می کند و مشاهدات خود را بر اساس اعتقادات دین زردشت به رشته تحریر می کشد؛ همانند سیری که «دانته» ادیب نامور ایتالیایی (1265-132 م) در اثر معروف خود «کمدی الهی» به دوزخ و برزخ و بهشت دارد؛ و یا سفرنامه های منظومی چون «منطق الطیر - فریدالدین عطّار» و «مصباح الارواح - شمس الدین محمد بردسیری کرمانی» (قرن ششم هجری) که اولی قصه رمزی است از سفر پُر رنج عارف سالک و گذشتن او از هفت شهر عشق، و دومی شرح مشاهدات و منازل سیر و سلوک را به وی نشان می دهد .
«سیاحتنامه، سه جلدی، ابراهیم بیک»، نوشته زین العابدین مراغه ای (1255-1328 ه، ق) که شرح سفر خیالی «ابراهیم بیک» فرزند یکی از تجار بزرگ آذربایجان مقیم مصر می باشد، در این کتاب، ابراهیم بیک پس از مرگ پدر و به توصیه او همراه با له له اش یوسف عمو، به آرزوی زیارت مشهد مقدس، از بندر اسکندریه مصر به استامبول می رود و از راه باطوم، تفلیس، باکو، انزلی، ساری، مشهدسر، عشق آباد رهسپار مشهد می شود . او «در این خط سیر طولانی، آنچه را دیده و آنچه را به سرش آمده، به تفصیل می نگارد و به مناسبت همان واقعه و پیش آمد، اوضاع کلی مملکت را به باد انتقاد می گیرد و پس از پایان سرگذشت خود در هر شهر و محل، خلاصه ای زیر عنوان «این است اجمال سیاحت قزوین یا مراغه یا جاهای دیگر» از اوضاع و عادات و گرفتاری ها و بدبختی های آن جا ذکر می کند و تقریباً همه جا با این عبارت خاتمه می دهد که «مُرده اند، ولی زنده و زنده اند ولی مُرده...» . این سیاحتنامه، در واقع دائره المعارف جامع اوضاع ایران در اواخر قرن سیزدهم هجری است که با قلمی تند و بی پروا و بی گذشت تحریر شده است .
ترجمه کتاب هایی نظیر بیست هزار فرسنگ زیر دریا، دور دنیا در هشتاد روز، مسافرت به مرکز زمین، نوشته ژول ورن (Jules Verne) رمان نویس فرانسوی (1828-1905 م)از نوع سفرنامه های تخیلی علمی به شمار می رود .
ادامه دارد ... منیژه شهرابی
