معرفی گای لسترنج

مؤلف کتاب جغرافیای تاریخی «سرزمین های خلافت شرقی»

(بین النهرین، ایران و آسیای مرکزی)

(از زمان فتوحات مسلمین تا ایام تیمور)

مقدمه ی مترجم

مختصری از زندگانی مؤلف و چند کلمه راجع به ترجمه ی کتاب

«گای لسترنج»، در سال 1854 در یکی از شهرهای خاوری انگلستان متولد گردید و در سال 1933 به سن 80 سالگی در شهر «کمبریج» وفات یافت . وی قسمت عمده ی زندگانی خود را در خارج از کشور خود گذرانید و در آغاز جوانی، چندین سال با مادرش در «پاریس» به سر برد و در آنجا با «مُهل» (مستشرق نامدار فرانسوی) مترجم شاهنامه فردوسی آشنا گردید . به تشویق او، به آموختن زبان فارسی و عربی پرداخت .

تحصیل زبان فارسی، وی را که جوانی 23 ساله بود، به مرز و بوم فارسی زبانان یعنی ایران دلباخته کرد و سه سال از سال 1877 تا سال 1880 میلادی که با زمان سلطنت ناصرالدین شاه مصادف بود، در ایران اقامت گزیده، به تکمیل زبان فارسی و تاریخ و جغرافیای این دیار چنان همّت گماشت که دو سال بعد، یعنی در سال 1882 توانست «تئاتر وزیرخان لنکران» را به دستیاری «هگرد» منشی سفارت انگلیس در تهران، به انگلیسی ترجمه کند و حواشی سودمندی بر آن بیفزاید ...

«گای لسترنج»، در سال 1914 میلادی، قسمت جغرافیای «نزهه القلوب»، تألیف «حمدالله مستوفی» را تصحیح کرد و با ترجمه انگلیسی آن را منتشر ساخت، و این امر، وی را در ردیف مستشرقین نامی قرار داد و به تجسسات و تألیفاتی در جغرافیای تاریخی بلاد اسلامی تشویق کرد .

«گای لسترنج» قسمتی از کتاب، «احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم»، تألیف «مقدسی» را که راجع به «فلسطین» است، از عربی به انگلیسی ترجمه کرد و کتابی هم به نام «فلسطین در زمان فرمانروایی مسلمین» تألیف نموده، به چاپ رسانید، سپس آن قسمت از کتاب «عجایب الاقالیم السبعه»، تألیف «ابن سرابیون» را که درباره ی «رودها و نهرهای عراق و جزیره» است، با ترجمه انگلیسی به ضمیمه ی چندین فهرست و نقشه چاپ و منتشر کرد .

در سال 1900، کتاب دیگر او، موسوم به «بغداد در زمان خلافت عباسیان» و در سال 1905 کتاب دیگر او، موسوم به «جغرافیای تاریخی سرزمین های خلافت شرقی» انتشار یافت .

«فارسنامه ی ابن بلخی» و پس از آن «تجارب الامم» ابن مسکویه، را نیز به چاپ رسانید و مقالاتی چند در خصوص جغرافیای تاریخی کشورهای اسلامی، در مجله «انجمن شاهی آسیایی» نوشت و عمده ی این تحقیقات و تألیفات را در حالی انجام می داد که چشم وی را ضعفی عارض بود، سرانجام هم در سال 1912 به کلی نابینا شد، ولی این بلیه، از همّت و فعالیت او نکاست و در حالِ نابینایی، به آموختن زبان اسپانیایی مشغول گردیده و «دون ژوان ایران» و «سفارت کلاویخو به دربار امیرتیمور» را از اسپانیایی با تعلیقات لازم و مهم به انگلیسی ترجمه و منتشر کرد . وی در هیئتی که به نام «یادگار گیب» برای چاپ و انتشار کتاب های فارسی و عربی و ترکی است، نیز شرکت داشت .

معرفی کتاب

«جغرافیای تاریخی سرزمین های خلافت شرقی» که در رشته ی جغرافیای تاریخی ممالک اسلامی در نیم قرن تألیف گردیده، فشرده و چکیده ای است از تحقیقات و تألیفات جغرافی نویسان قدیم مسلمین که با پای طلب به هر شهر و دیاری رفته اند و آنچه را دیده، شنیده و پرسیده و یافته اند، یادداشت کرده و ذخیره ی گرانبهایی از معلومات خود باقی گذارده اند .

ترجمه فارسی کتاب، از چاپ دوم انگلیسی آن است که در سال 1930 میلادی منتشر شده است .

مقصود مؤلف و اروپاییان دیگر، از «خلافت شرقی»، خلافت خلفای پس از حضرت محمّد رسول الله (ص) و حکومت های اموی و عباسی است که مرکز دستگاه آنها، مشرق زمین، یعنی عربستان و عراق و شام بود؛ و چون یکی از افراد خاندان اموی، از شام به اسپانیا رفت و در آنجا، دستگاه خلافتی ترتیب داد که تا چندین سال اولاد او، به نام خلفای اسلامی فرمانروایی داشتند و جنگ ها کردند، خلافت آنها را «خلافت غربی» نامیدند ...

مقدمه مؤلف

در صفحات این کتاب، سعی می شود به حد متناسبی، اطلاعات و معلوماتی جمع آوری گردد که در کتب جغرافی نویسان عرب و ایرانی و ترک، راجع به بین النهرین و ایران و آسیای مرکزی پراکنده است . دایره ی این جغرافی نویسان از نویسندگان قدیم مسلمین آغاز می شود و به نویسندگانی پایان می یابد که شرح داده اند پس از مُردن «امیرتیمور گورکان» چه اقوام و ملل مختلفی در آن بلاد جای گرفتند و پس از فتوحات بزرگ در آسیای مرکزی، یعنی با آغاز قرن پانزدهم میلادی که دوره «قرون وسطی» در آسیا پایان یافت، چه حوادثی در آن ممالک به وقوع پیوست .

این کتاب متمم کتاب «بغداد در زمان فرمانروایی عباسیان» که در سال 1900 میلادی آن را به چاپ رسانیده ام، محسوب می شود و نیز حلقه ی اتصالی است بین آن و کتاب «فلسطین در زمان فرمانروایی مسلمین» چاپ سال 1890 .

برای آنکه کتاب حجم متوسط و مناسب را از دست ندهد، جغرافیای عربستان و دو شهر مقدس مکّه و مدینه را با اینکه قسمت عمده ی این بلاد در قلمرو حکومت عباسیان بود، از آن حذف کردم . امیدوارم کسانی که معلوماتشان از نویسنده ی این کتاب فراتر است، آنچه را که از این کتاب حذف گردیده، مخصوصاً آنچه راجع می شود به جغرافیایی تاریخی مصر در دوره ی فاطمیان و بلاد مختلف افریقای شمالی و قلمرو خلافت غربی (که با وجود کوتاهی عمر، فرمانروایی و تمدن با جلال و شکوهی در اسپانیا داشتند) مورد تحقیق قرار دهند تا علم جغرافیای تاریخی بلاد اسلامی از تنگنای نقص و ضعف بیرون آید و چهره ی خاص خود را نمایان سازد ...

در این کتاب، از هر ایالتی که نام برده ایم، از محصول و تجارت آن نیز کم و بیش تا جایی که مراجع ما به آن دسترسی داشته اند، گفتگو به میان آورده ایم، ولی اگر کسی بخواهد مشروح تر از تجارت و محصول ممالک مسلمان مشرق زمین اطلاع پیدا کند، باید به فصل «تجارت و صنعت» کتاب «تاریخ تمدن شرق»، تألیف «فن کرمر» رجوع کند و به نظر من، هنوز این کتاب، در این موضوع، بهترین کتاب به حساب می آید ...

البته در این کتاب، که تقریباً تمام مآخذ آن، کتب و نوشته های شرقی است، اشتباهات بسیار راه خواهد یافت، و مؤلف آن از کسانی که سهو و اشتباه او را یادآوری کنند، سپاسگزار خواهد بود . امیدوارم یکی از طلاب در این رشته یعنی «جغرافیای تاریخی ممالک اسلامی» توفیق پیدا کند و کتابی بهتر و کامل تر تألیف نماید تا آرزوی من برآورده شود و به سر منزل مقصود که اکنون راه آن هموار گردیده است، نزدیکتر شویم .

گ . لسترنج / شماره 3- خیابان سان فرانسیسکو – پوورینو فلورانس – ایتالیا – مه 1905

جغرافیای تاریخی سرزمین های خلافت شرقی، تألیف گای لسترنج، ترجمه محمود عرفان، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ سوم : 1367، مقدمه، صفحات 17 الی 23

با دخل و تصرّف و ویرایش ... منیژه شهرابی