در فرازی از زیارتنامه می خوانیم :

«السلام علیک ایتها الطاهره الحمیده البره الرشیده التقیه الرضیه المرضیه»،

«سلام برتو ای بانوی پسندیده ی نیک سرشت، ای بانوی رُشد یافته ی پاک طینتِ پاک روشِ شایسته و پسندیده»

حضرت بی بی فاطمه المعصومه (س) بنت حضرت امام موسی کاظم (ع) در روز 10 ربیع الثانی سال 201 ه. ق. در شهر «قم» به دیده از جهان فروبست .

براساس نوشته استاد محقق سید جعفر مرتضی عاملی در کتاب «حیاه الامام الرضا علیه السلام»، آن حضرت را نیز مسموم نمودند (1)

حضرت فاطمه المعصومه (س) بر اثرِ مسمومیت و شدّت غم و اندوه در شهر «ساوه» بیمار گردید و فرمود : مرا به شهر قم ببرید، زیرا از پدرم شنیدم که می فرمود : شهر قم مرکز شیعیان ماست (2)

حضرت فاطمه المعصومه (س) پس از ورود به شهر «قم» در سرای «موسی بن خزرج» بزرگ خاندان اَشعری (3) به مدّت 17 روز اِقامت نموده و سپس در دهم ربیع الثانی دیده از جهان فروبسته است .

پس از وفات حضرت فاطمه المعصومه (س)، ایشان را غسل داده و کفن نمودند و سپس به سوی قبرستان «بابلان» تشییع کردند، ولی به هنگام دفن آن بزرگوار، به دلیل نبودن مُحرم، «آل سعد» و دیگران، دُچار مشکل شدند و سرانجام تصمیم گرفتند که پیرمردی به نام «قادر» این کار را انجام دهد، ولی «قادر» و حتی بزرگان و علمای شیعه قم هم لایق نبودند عهده دار این اَمرِ مهم شوند؛ چرا که معصومه اهل بیت را باید امام معصوم به خاک بسپارد .

مردم منتظرِ آمدن «آن پیرمرد صالح» (قادر) بودند که ناگهان دیدند دو سوار که از جانب ریگزار به سوی آنان می آیند .

آن دو سوار، وقتی نزدیک جنازه رسیدند، پیاده شده و بر جنازه نماز خواندند و جسم پاک ریحانه آل رسول (ص) را در داخل سَردابی (که از قبل آماده شده بود)، دفن کردند و بدون این که با کَسی تکلم نمایند، دوباره سوار بر مرکب شده و رفتند و کَسی هم آنها را نشناخت .

بنا به گفته یکی از بزرگان : «هیچ بعید نیست که این دوبزرگوار، امامان معصومی باشند که برای این اَمرِ مهم به قم آمده بودند .»

پس از به پایان رسیدن مراسم دفن، موسی بن خزرج، سایبانی از حصیر و بوریا بر قبر شریف آن بزرگوار براَفراشت و این سایبان برقرار بود تا زمانی که حضرت زینب دختر حضرت امام جواد الائمه (ع) وارد شهرِ «قم» شد و قبه ای آجری بر آن مرقد مطهر بنا کرد ... و بدین سان، تربت پاکِ آن بانوی بزرگ اسلام، قبله گاه قلوب ارادتمندان به اهل بیت (ع) و دارالشفای دلسوختگان عاشق ولایت و امامت شد .

بیت النور

سرای «موسی بن خزرج» که به «بیت النور» معروف شد، در محله «میدان میر» وسطِ شهر قم در یکی از محله های قدیمی بود . «موسی بن خزرج»، پس از رحلت آن بانوی گرانقدر، محراب ایشان را (بیت النور) به همان حال باقی گذارد، و دیگر نقاط خانه خویش را نیز به احترام ایشان، مسجد کرد . و همچنین در کنار آن، مدرسه ای برای طلاب علوم دینی ساخته شده که به مدرسه «ستیه» معروف است .

سرای «موسی بن خزرج» در آن روزگار، احتمالاً باغ آباد و مصفایی بود که به هنگام ورود حضرت فاطمه المعصومه (س) در منتهی الیه جنوب غربی شهر قم قرار داشت، زیرا براساس آثاری که موجود است، شهرقم درآن عصر در شمال شرقی شهر فعلی قرار داشت و به تدریج به سمت غرب و جنوب کشیده شد .

در آن دوران، متداول و معمول بود که رؤسا و بزرگان عرب، علاوه بر خانه های مجلّلی که داخل شهر داشتند، هر یک به تناسب موقعیت و مقام خویش در باغ های اختصاصی خود در سواحل رودخانه، کاخ و قصری مُشرف بر آب برای تفریح در ایّام بهار و تابستان بنا می نمودند .

با توجه به وضعیت محل مذکور و موقعیت متناسب «بابلان»، همان محلِ آرامگاه فعلی، و شخصیت «موسی بن خزرج»، حدس زده می شود که کاخ ییلاقی موسی بن خزرج در همان ناحیه قرار داشت .

ظاهراً، موسی بن خزرج با مشاهده وضع مزاجی نامناسب و وخامت حالِ حضرت فاطمه المعصومه (س)، ایشان را به باغ ییلاقی خویش دعوت نمود تا از آن رهگذر از ازدحام مردم در اَمان بماند .

مقام علم و عرفان

مقام علم و عرفان حضرت فاطمه المعصومه (س) در مرحله ای است که در فرازی از زیارتنامه غیرمعروف ایشان چنین می خوانیم : «السلام علیک یا فاطمه بنت موسی بن جعفر و حجته و امینه...»، «سلام بر تو ای فاطمه دختر موسی بن جعفر و حجت و امین از جانب موسی بن جعفر (ع) ...»

به راستی که حضرت فاطمه المعصومه (س) همچون جدّه اش حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) در معیارهای ارزشی اسلام، یکّه تاز عرصه ها، و در علم و کمالات و قداست، گوی سبقت را از دیگران ربوده بود .

حضرت فاطمه المعصومه (س)، تافته ای ملکوتی و جدا بافته و ساختار وجودی او از دیگران ممتاز بود . همان گونه که حضرت محمّد مصطفی رسول الله (ص) در شأن و منزلت حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) فرمود : «فداها ابوها»، «پدرش به فدایش باد !»؛ حضرت امام موسی بن جعفر (ع) نیز در شأن و منزلت حضرت فاطمه المعصومه (س) فرمود : «فداها ابوها»

همین مقامات عالیِ معنوی آن بانو است که حضرت امام علی بن موسی الرضا (ع) در فرازی از زیارتنامه معروفش می فرماید : «یا فاطمه اِشفعی لی فِی الجنه فانَّ لکَ عِندالله شأنا مِن الشَأن»

«ای فاطمه ! در بهشت از من شفاعت کن، چرا که تو در پیشگاه خداوند دارای مقامی بس اَرجمند و والا هستی (4) .

پی نوشت

1- احیاه الامام الرضا علیه السلام، ص 428

2- ودیعه آل محمّد صلی الله علیه و آله، ص 12

3- «اَشعری» ها از اَعراب «یمانی» بودند که از «کوفه» به «قم» آمدند .

4- در تهیه این مطلب از مقالات سایت تبیان استفاده شده است .

تهیه و تنظیم ... منیژه شهرابی