بسمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ

«یَقَوْمِ ادْخُلُوا الأَرْض الْمُقَدَّسةَ الَّتى کَتَب اللَّهُ لَکُمْ وَ لاتَرْتَدُّوا عَلى أَدْبَارِکمْ فَتَنقَلِبُوا خَسِرِینَ»

«اى قوم بنى اسرائیل به این سرزمین مقدس که خدا برایتان مقدر کرده درآئید و از دین خود بر نگردید که اگر برگردید به خسران افتاده‏ اید .»

«قَالُوا یَمُوسى إِنَّ فِیهَا قَوْماً جَبَّارِینَ وَ إِنَّا لَن نَّدْخُلَهَا حَتى یخْرُجُوا مِنْهَا فَإِن یخْرُجُوا مِنهَا فَإِنَّا دَخِلُونَ»

«بنى اسرائیل گفتند : اى موسى در آنجا مردمى نیرومند و داراى سطوت هست، و ما هرگز بدانجا در نیائیم مگر بعد از آنکه آن مردم از آنجا خارج شوند، اگر خارج شدند البته ما داخل خواهیم شد .»

«قَالَ رَجُلانِ مِنَ الَّذِینَ یخَافُونَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیهِمَا ادْخُلُوا عَلَیهِمُ الْبَاب فَإِذَا دَخَلْتُمُوهُ فَإِنَّکُمْ غَلِبُونَ وَ عَلى اللَّهِ فَتَوَکلُوا إِن کُنتُم مُّؤْمِنِینَ»

«دو نفر از میان جمعیتى که ترس خدا در دل داشتند و خدا به آن دو موهبتى کرده، روى به مردم کرده و گفتند : از مرز این سرزمین داخل شوید، و مطمئن باشید که همین که از مرز گذشتید شما غالب خواهید شد واگر براستى ایمان دارید توکل و تکیه به خدا کنید .»

«قَالُوا یَمُوسى إِنَّا لَن نَّدْخُلَهَا أَبَداً مَّا دَامُوا فِیهَا فَاذْهَب أَنت وَ رَبُّک فَقَتِلا إِنَّا هَهُنَا قَعِدُونَ»

«مجدداً گفتند اى موسى تا آن مردم در آن سرزمین هستند ابداً ما داخل آن سرزمین نخواهیم شد، و اگر چاره‏ اى جز گرفتن آن سرزمین نیست تو خودت با پروردگارت بروید و با آنان جنگ بکنید ما همینجا نشسته‏ ایم .»

«قَالَ رَب إِنى لا أَمْلِک إِلا نَفْسى وَ أَخِى فَافْرُقْ بَیْنَنَا وَ بَینَ الْقَوْمِ الْفَسِقِینَ»

«موسى عرضه داشت : پروردگارا من اختیار جزء خودم و برادرم را ندارم و نمی توانم این قوم را به اطاعت فرمان تو مجبور سازم پس بین من و بین این مردم عصیانگر جدائى بینداز .»

«قَالَ فَإِنَّهَا محَرَّمَةٌ عَلَیهِمْ أَرْبَعِینَ سنَةً یَتِیهُونَ فى الأَرْضِ فَلا تَأْس عَلى الْقَوْمِ الْفَسِقِینَ»

«خداى تعالى فرمود : به جُرم این نافرمانیشان دست یافتن به آن سرزمین تا چهل سال بر آنان تحریم شد، درنتیجه چهل سال در بیابان سرگردان باشند و تو براى این قوم عصیانگر هیچ اندوه مخور .»

قرآن کریم / سوره مائده / آیات 21 الی 26

 اردوگاه فلسطین

سرزمین فلسطین یا «ارض مقدس» در مشرق دریای مدیترانه واقع است . از نظر طبیعی، یک رشته ارتفاعات که دنباله ی کوه های لبنان است، فلسطین را از شمال به جنوب به دو قسمت تقسیم می کند . در منتهی الیه شمالی، رشته کوه هایی واقع است که بعضی قلل آن تا حدود 910 متر ارتفاع دارند و به تدریج که در جهت جنوب به بیابان جلیل کشیده می شود، از ارتفاع آن کاسته می شود . دشت های متعددی در میان این رشته کوه ها واقع است؛ از آن جمله دشت تاریخی «یَزرَعَیل» است . ارتفاع این رشته کوه ها در جنوب سامِره، دوباره اضافه می شود، به طوری که در نواحی جنوب «یهودیه» و «اَدوم» به بیش از 910 متر ارتفاع می رسد . شهر «اورشلیم» با بلندی حدود 760 متر، بر یکی از ارتفاعات این رشته کوه ها در ناحیه ی یهودیه واقع است . کوه های این ناحیه، درّه هایی دارند که در آنها غّلات و انواع سبزیجات کاشته می شود . در دامنه های پُر نشیب این کوه ها، موستان ها و باغ های زیتون فراوان وجود دارد . کوه های سامِره که در شمال فلات یهودیه واقع است، هموارتر و درّه های آن وسیع تر و زیباتر است .

از منتهی الیه شمال ارتفاعات سامِره، پیش آمدگی کوه ها از میان دشت ساحلی «شارون» به طرف شمال غربی امتداد می یابد و ارتفاع این کوه ها در کوه «کِرمِل» که دامنه های آن به آب های دریای مدیترانه می رسد، بیشتر است . دشت ساحلی فلسطین که عرض متوسط آن حدود شانزده کیلومتر است، در غرب این ارتفاعات طولانی واقع است و در امتداد ساحل شرقی مدیترانه از غزه، یافا، و تل آویو به جانب شمال تا کوه کِرمِل کشیده شده است .

رونق کشاورزی درقسمت جنوبی این دشت که به «فِلَسطیا» معروف است، به خوبی دشت «شارون» در شمال آن و دشت «یَررَعَیل» در آن سوی «شارون» نیست . کوه «کِرمِل» به طرف شمال، ساحلی هلالی شکل به درازای شانزده کیلومتر در کنار مدیترانه به وجود می آورد که شهر بندری «حیفا» را به شهر بارودار قرون وسطایی «عکّا» متصل می کند . این دشت ساحلی از «عکّا» به آن سوی «صور» در سمت شمال امتداد می یابد تا آنکه در دامنه های کوه های لبنان ناپدید می شود .

همه ی دشت ساحلی واقع در شمال کوه «کِرمِل» در ادوار باستانی، جزئی از «فینیقیه» بوده است .

در شمال، رشته کوه طولی نامبرده، درّه رسوبی بزرگی واقع است که نهر اردن که از کوه های غربی جبل «حِرمون» یا «جبل الشیخ» سرچشمه می گیرد، در بستر آن جاری می شود . بحر «خوله» که در ادوار باستانی به آب های «مِیروُم» معروف بود، در این درّه بزرگ واقع است . نهر اردن از حوض? عمیق دریاچه ی «حوله» به سمت جنوب جریان یافته، از دریاچه ی «طبریه» که 215 متر از سطح دریاهای آزاد پایین تر است، می گذرد . نهر اردن، بعد از دریاچه ی «طبریه» ، 112 کیلومتر طی می کند تا به «بحرالمیت» می ریزد . دنباله ی «بحرالمیت»، درّه رسوبی بزرگی است که از وادی عربه و خلیج عقبه به بحر احمر محدود می شود، ولی آبی از دریاچه به بیرون جاری نمی شود .

به طورکلی، این فرورفتگی بزرگ نهر اردن و بحرالمیت – که از مهمترین سیماهای طبیعی فلسطین به شمار می روند – رشته کوه های فلسطین را از فلات اردن و بیابان سوریه (بادیه الشام) جدا می سازد . سرزمین جنوبی «یهودا» یا «نقب» و منتهی الیه جنوبی دشت ساحلی «فلسطیا»، هر دو به تدریج در بیابانی که در طرف جنوب غربی در شبه جزیره ی سینا گسترده است، ناپدید می شوند . نهر اردن، تنها رود مهم و دائمی فلسطین است . رود های «عوجاء» و «زرقاء» میان «اشقلون» و کوه «کرمل»، در دشت «شارون» جریان دارند . رود «قیشون» که در دشت «یرزعیل» جاری است، در شمال کوه کرمل و بندر حیفا به مدیترانه می ریزد . دشت ساحلی فلسطین که از «عریش» تا کوه های کرمل امتداد دارد، در نهایتِ باروری است و بلاد اصلی فلسطینیان را تشکیل می دهد . چشمه های مهم فلسطین، مانند چشمه «حاصِبیا» و چشمه «مُقَطَّع» که در وادی «یرزعیل» جاری اند، و چشمه های دیگری که منبع آب «طبریه» و «بَیسان» و اطراف «اورشلیم» است، آب قابل شُرب مردم هستند .

بعضی چشمه های آب گوگردی و آتشفشانی هم در فلسطین وجود دارد . آب و هوای فلسطین نسبت به وسعت آن، بسیار متنوع است . آب و هوای دشت های ساحلی غربی آن که از شبه جزیره ی سینا تا لبنان کشیده شده، نیمه استوایی است . رشته کوه های مرکزی و مناطق کوهستانی که از «حبرون» به سمت شمال امتداد دارد، شامل شهرهای «بیت لحم»، «اورشلیم»، «نابلس» و «ناصره» است . در طی ماه های آذر تا اسفند، هوا سرد و زمستانی است، باران در آن بسیار می بارد و گاه کولاک برف و باران در آن دیده می شود . در بهار و تابستان و اوایل پاییز، شب ها خنک و روزها گرم است . فلسطین در بیشتر ایام سال، آسمانی صاف دارد؛ امّا وقتی باد های گرم و خشک و غبارآلود از بیابان های شرقی می وزد، روزها گرم و خشک و دما طاقت فرسا می شود . درّه اردن در قسمت اعظم سال، گرمای طاقت فرسا دارد و دمای آن در سایه به 49 درجه ی سانتیگراد می رسد؛ ولی در طی ماه های زمستان، آب و هوای آن مطبوع است .  

از لحاظ پوشش گیاهی، فلسطین را به دو منطقه تقسیم می کنند : در ناحیه ی غربی (در ساحل مدیترانه)، درخت ها و بوته های پیوسته سبز و انواع گل های زودرس بهاری فراوان است . پرورش درخت بادام، زیتون، انجیر، توت و مو در این منطقه معمول است . در همین منطقه، درخت های بلوط، کاج، سرو لبنانی، صنوبر، چنار، گردو، گز، موز و برخی دیگر می روید .

در درّه نهر اردن، رستنی ها و انواع درختان میوه و انواع سبزیجات، خیار سبز، کدو، کاهو، پیاز، بادمجان، سیب زمینی، لوبیای سبز و پنبه کشت می شود . بیابان جنوبی فلسطین (نقب) و تپه ماهورهای بئر سبع، تقریباً عاری از درخت و جنگل است؛ امّا بوته های معطر و گل های گوناگون در آنها می روید .

حیوانات فلسطین، نیز مانند گیاهان آن متنوع است و انواع حیوانات مناطق حارّه و معتدله در آنجا یافت می شود . در دریاچه طبریه و نهر اردن، ماهی فراوان است (1) .

آغاز تاریخ فلسطین، بیشتر شرح فتوحات و تاخت و تاز اقوام مختلفی است که به دلایل جغرافیایی، از مغرب و جنوب، از این سرزمین به عنوان شاهراهی برای بسط قلمرو خود به سمت شمال و جنوب استفاده می کردند . برخورد این اقوام در فلسطین، این سرزمین را به میدان جنگی تبدیل کرده و موجب شده که مردم فلسطین بارها و بارها، خراجگزار دولت های قدرتمند خارج از سرزمین واقع بشوند(2) .

عبری های سامی که از نژاد مدیترانه ای بودند و مانند فینیقیان، به زبان سامی تکلم می کردند، در آغاز از اقوام بیابانگرد بین النهرین و عربستان به شمار می آمدند و به تدریج به نواحی غربی و مخصوصاً به ناحیه «سینا» متوجه شدند . آنها به قبایل چندی تقسیم می شدند و منحصراً از طریق پرورش خر و بز و گوسفند زندگی می کردند و بیشترِ وقت آنها به جنگ های داخلی، و یا جنگ با همسایگان می گذشت .

آنان به خدایان متعدد عقیده داشتند و پرستش توتم ها و احترام به ارواح، که آمیخته با ساحری و پرستش اشیاء بود، در بینشان رواج داشت .

برخی از قبایل یهود، ظاهراً همراه با هیکسُوسُها (چوپانان) به سرزمین مصر قدم گذاشتند؛ ولی چون مورد آزار و شکنجه بودند، از مصر گُریخته، در شبه جزیره سینا به هم کیشان خود پیوستند و در همین زمان، حضرت موسی (ع) ظهور کرد و اقوام یهود را به اتحاد با هم واداشت . از این پس، تنها خدای آنها «یهوه» بود . پس از حضرت موسی (ع)، عبری ها، فلسطین (مسکن کنعانیان)، یعنی مسکن اقوامی را که از نظر نژاد و زبان با آنان خویشی داشتند، متصرف شدند و پس از مدّت ها جنگ، به سختی، برخی از آنان را به اطاعت خویش درآورده و در بین آنان ساکن شدند . پس از این پیروزی، جنگ های تازه ای با اقوام جنوب و مشرق که خویشی و قرابتی با هم داشتند، مانند «عمالقه»، «ادومی ها»، «موآبی ها»، و «عمّونی ها» علیه فلیستینی ها که از راه دریا، وارد فلسطین شده بودند و ظاهراً اهل «اژه» و از جزیره «کِرت» گریخته بودند، درگرفت .

لزوم مقاومت در برابر این دشمنان، عبریان را برآن داشت تا شکل حکومت خود را تغییر دهند و حکومت سلطنتی را بپذیرند . این کار به علت حسادت اقوام و قبایل با یکدیگر، آسان نبود . عاقبت «شائول» (طالوت) (از قبیله بن یامین) توانست دشمنان خود را به اطاعت درآورده و به این ترتیب بر تمام عبریان حکومت کند . وی در جنگ با فلسیتینی ها، به قتل رسید . پس از سال ها جنگ داخلی، سرانجام حضرت داوود (ع) از قبیله «یهودا»، پادشاه همه عبریان شد؛ وی «اورشلیم» را گرفت و آن را به پایتختی برگزید (3) .

داوود، جُلُیات (جالوت)، (امیر فلسطنیان) را به قتل رسانید و بنی اسرائیل، فلسطینیان را تا دروازه «جت» و «عقرون» دنبال کرده، خلق بسیاری از آنها را طعمه شمشیرها ساختند . پس از اینکه حضرت داوود (ع) بر مسند حکمرانی نشست، فلسطینیان بر وی هجوم آوردند؛ امّا او، آنان را در وادی «رفائیان» و «بَعُل فراصیم» شکست داد . در زمان سلطنت حضرت سلیمان بن داوود (ع)، فلسطینیان، مطیع و فرمانبردار وی گشتند (4) .

دوران فرمانروایی حضرت سلیمان (ع)، دوره ی پیشرفتِ بسیار عبریان محسوب می شود . وی معبد اورشلیم را بنا کرد؛ با دولت «صور» و «مصر» روابط دوستانه برقرار کرد؛ ارتش و مالیات ها را به صورتی منظم درآورد؛ بازرگانی را توسعه داد؛ از هنر و هنرمندان حمایت کرد و در دریای سرخ، نیروی دریایی بیشماری ترتیب داد .

حضرت سلیمان (ع)، در 1935 قبل از میلاد، از دنیا رفت . قبیله ی یهودا و قسمتی از قبیله ی بن یامین، «رَحُبُعام»، پسر حضرت سلیمان (ع) را به پادشاهی برداشتند؛ امّا سایر قبایل، «یَرُبُعام» را به سلطنت برداشتند . دولت اسرائیل در فلسطین از طرفداران «یربعام» تشکیل شد که پایتخت آن «سی شم» و بعد ها «ساماری» شد .

در واقع با مرگ حضرت سلیمان (ع)، وحدت اقوام یهود از بین رفت و جنگ های داخلی، میان آنان، منجر به ضعف ایشان گشت . در همین زمان، آشوری ها که خود را آماده ی فتح کشورهای مجاور می کردند، سرزمین فلسطین را چند بار مورد هجوم قرار دادند و سرانجام در 721 قبل از میلاد، «ساماری» را متصرف شدند؛ در نتیجه، دولت اسرائیل منقرض گردید؛ امّا دولت یهودا به پرداخت خراج گردن نهاد، تا اینکه در سال 586 قبل از میلاد، به دست بابِلی ها منقرض شد و بسیاری از یهود به اسارت بابِلی ها درآمدند . پس از سقوط بابِل در 539 قبل از میلاد، پارس ها به عبرانیان که به اسرائیلی و یهودی نیز معروف بودند، اجازه ی بازگشت به فلسطین و تجدید بنای معبد خویش را دادند .

در همین ایّام، پیامبران یهود، «عاموس»، «اشعیاء»، «ارمیا»، «نحمیا»، و «حزقیال» با بت پرستی جنگیدند و احساسات میهنی آنها را تقویت کردند . تدوین «سِفر تثنیه» و کتاب پادشاهان به همین زمان منسوب است (5) .

در روزگار اسکندر، فلسطینیان، قدرت و اقتداری نداشتند و پس از مرگ اسکندر، فلسطین زیر سلطه ی جانشینان اسکندر درآمد . نخست، بطالسه مصر تا 198 قبل از میلاد، و سپس سلوکیان بر فلسطین تسلط یافتند . یهودیان در دوره ی سلوکیان، کاملاً آزادی سیاسی یافتند . عاقبت به سبب اختلافات داخلی میان یهودیان، «پومپه» (سردار رومی)، در 63 قبل از میلاد، فلسطین را اشغال کرد و دولت «مُکابیان» یهود که در دوران سلوکیان به وجود آمده بود، تحت الحمایه «روم» قرار گرفت . رومیان، «هرودس کبیر» را به نیابت خود در فلسطین فرمانروا کردند . در این زمان بود که حضرت عیسی مسیح (ع) در «بیت لحم» متولد شد . رومیان، به سبب مشکلاتی که در اداره ی فلسطین روی داد، آنجا را تحت نظارت مباشران رومی قرار دادند . حکومت مستقیم روم بر فلسطین، سرانجام موجب شورش دامنه دار یهودیان شد که در نتیجه ی آن بیت المقدس و معبد آنان به دست امپراطور «تیتوس» (70 میلادی) ویران شد .

بعد از تجزیه امپراطوری روم و تأسیس امپراطوری «بیزانس» و پس از آنکه در 330 میلادی، پایتخت جدید مسیحی نشین، یعنی بیزانس یا قسطنطنیه، تأسیس شد، فلسطین یکی از ایالات مهم مسیحی بیزانس گردید (6) .

سرانجام، پس از ضعف رومیان، و ظهور اسلام، منطقه ی سوریه (شام) بر طبق تقسیمات جغرافیایی آغاز اسلام، به پنج اردوگاه، تقسیم شد که یکی از آنها «اردوگاه فلسطین» بود . این اردوگاه، شهرها و مراکز مهمی داشت که در مبحث به «بیت المقدس» یا «اورشلیم» اشاره می کنیم .

(ادامه دارد ... منیژه شهرابی)