فـقـیه بزرگوار و مرجع عالیقدر عصر خویش، آیه اللّه العظمی سید ابوالحسن اصفهانی (اعلی اللّه مـقـامـه الـشـریـف) از فـقها و مراجع بزرگ عصر اخیر است که درکیاست و درایت و حسن اداره حوزه های علمیه شهرت به سزا و نام پُرآوازه ای دارند .

ولادت
ایشان، اصـلاً از سـادات مـوسـوی بهبهان، پدرش مرحوم «سید محمّد» فرزند مرحوم «سید عبدالحمید»، از شـاگـردان «صـاحـب جـواهـر» می باشد که در سال 1277 هجری در قریه «مدیسه» از قرا «لنجان» اصفهان به دنیا آمد(1) و تحصیلات اولیه را در اصفهان درمدرسه «نیماورد» به انجام رساند و از محضر میرزا ابوالمعالی کلباسی استفاده ها برد؛ سپس در سال 1307 ه ق به قصد ادامه تحصیلات، عـازم حوزه علمیه نجف گردید ودر محضر درس بزرگان و فُضلای حوزه نجف شـرکت جست .حوزه درس آیه اللّه «آخوند خراسانی» او را به خود جذب نمود و در حوزه درس او بود کـه بـه درجه عالیه اجتهاد نائل آمد . پس از رحلت «آیه اللّه آخوند خراسانی» در سال 1329، مرجعیت عـامـه با «آیه اللّه میرزا محمد تقی شیرازی» بود، وی احتیاطات خود را به ایشان ارجاع داده بود . پس از درگذشت ایشان در سال 1338، آیه اللّه نائینی و آیه اللّه اصفهانی، هر دو به عنوان مرجع تقلید معروف و مشهور گردیدند، تا اینه آیه اللّه نائینی در سال 1355 هم سال با فوت آیه اللّه حاج شیخ عـبـدالکریم حائری درگذشتند، مرجعیت به صورت تمام به آیه اللّه اصفهانی در نجف و اغلب بلاد شیعه، محرز و مسجّل گردید .

 ایشان رساله ای نگاشتند که نام آن «وسیله النجاه» می باشد که ترجمه فارسی آن «صراط النجاه» و ترجمه اردوئی آن «طریق النجاه» می باشد(2)، که به علّت جامعیت آن مورد تحشیه حضرت امام خمینی (ره) و برخی دیگر از فقهای معاصر قرار گرفته است .

صفات و اخلاق

وی، دارای صفات کریمه و همّت بلند بود و در کیاست و درایت و مدیریت،گوی سبقت را از دیگر هـم ردیفان خود برده بود . ایشان بیان رسا و طبع روان داشت، به حدّی که مجلس درس ایشان از پُرجمعیت ترین درس های حوزه علمیه نجف بود و با توجه به سهولت بیانات و شیوه تدریس همگان می توانستند نسبت به فهم خویش از آن بهره مند گردند .

صبر و پایداری

ایشان، صاحب روح بزرگ پایداری و استقامت در راه خدا بود . معروف است که فرزند رشیدش حجه الاسلام والمسلمین سید حسن اصفهانی در بین نماز مغرب وعشا، به دست یک فرد دیوانه و تـعلیم دیده به قتل رسید و این پدر هفتاد ساله خَم به ابرو هم نیاورد و حتی از قاتل فرزند خود نیز گذشت، و این نمونه و ضرب المثل پایداری و صبر در بین اقران بود .

دخالت در امور سیاسی

انگلیسی ها، به بهانه حفظ پایگاه های خود، در عراق به این کشور اسلامی لشکرکشی کردند و آن را اشغال نمودند، «رشید عالی» نخست وزیر عراق به ایران گریخت و سپس به مصر رفت . همراه با حمله انگلیسی ها به عراق و فرار «رشید عالی»، «امیر عبداللّه دائی»، «فیصل» و «نوری سعید» از افسران عراق که به اُردن پـناهنده شده بودند، با قوای امدادی انگلیس، به عراق آمدند و دوباره دولت دستوری خود را در عراق تشکیل دادند و در این موقع انتخابات فرمایشی راه انداختند و آن در سال 1341 هجری قـمری بود . «فیصل» در این انتخابات اکثریت آراء شیعه را منظور نداشت و این انتخابات توسط علما و فقها شیعه تحریم گردید .

مرحوم آیه اللّه نائینی و آیه اللّه اصفهانی، دو مرجع بزرگوار و عالیقدر آن روز، فعالیّت های مرحوم آیه اللّه خالصی رامورد تأیید قرار دادند و این اَمر، زمینه های قیام مردم را فراهم می ساخت که مرحوم آیه اللّه اصفهانی و آیه اللّه نائینی و سید هبه الدین شهرستانی به ایران تبعید گردیدند .

آن روز بیش از یک سال از تأسیس حوزه علمیه قم نمی گذشت و حوزه علمیه نخستین گام های خـود را برمی داشت و آیه اللّه حائری، مؤسس عالیقدر حوزه، خود با مشکلاتی رو به رو بود، که خبر تبعید شدن آیات عظام نجف به قم رسید و مردم ایران آماده استقبال با شکوه از آنان شدند و استقبال بی سابقه ای از آنان به عمل آمد .

پس از ورود به قم، آیه اللّه حائری حوزه درس خود را در اختیار آن مرجع عالیقدر و حضرت آیه اللّه نائینی قرار دادند و آنان فضلا و طلاب حوزه نوپای قم را از فیوض علمی خویش بهره مند ساختند . هنگام مهاجرت اعلامیه ای را صادر فرمودند که متن آن را در زیر می آوریم که نشانه ای از عمق اعتقاد قلبی این مرجع عالیقدر در راه احیاء حقوق ملّت مسلمان می باشد، اعلامیه ای که امروز نیز می تواند الهام بخش و حرکت آفرین باشد .

متن فتوای آیه اللّه اصفهانی :

بسم اللّه الرحمن الرحیم

سلام بر همه، بالخصوص برادران عراقی وظیفه دینی بر همه مسلمانان لازم می گرداند که در حفظ حوزه اسلام و بلاد اسلامی تا آنجا که قدرت دارند بکوشند و بر همه ما واجب و لازم است که سرزمین عراق را که مشاهد ائمه هدی علیهم السلام و مراکز دینی ما در آنجا است، از تسلّط کُفار حفظ نموده و از نوامیس دینی آن دفاع کنیم . من شما را بر این موضوع دعوت کرده و ترغیب می نمایم . خداوند ما و شما را برای خدمت به اسلام و مسلمین موفق فرماید . (ابوالحسن الموسوی الاصفهانی) (3) .

شاگردان
حوزه پُربرکت آیه اللّه اصفهانی، دست پروردگان بسیاری را به اجتماع مسلمین ارائه داد که به عنوان نمونه، از فقهای نامدار زیر می توان نام برد :

1 ـ مرحوم آیه اللّه العظمی حکیم

2 ـ مرحوم آیه اللّه العظمی میلانی

3 ـ مرحوم آیه اللّه العظمی شیخ عبدالنبی اراکی

4 ـ مرحوم آیه اللّه العظمی میرزا هاشم آملی

5 ـ مرحوم آیه اللّه العظمی میرزا محمد تقی آملی

6 ـ مرحوم آیه اللّه معز الدوله

7 ـ مرحوم آیه اللّه شیخ محمد حسین خیابانی (والد استاد آیه اللّه جعفرسبحانی)

8 ـ مرحوم آیه اللّه شیخ محمد تقی بروجردی (جد مادری استاد آیه اللّه آصفی)

هـم چـنین از هم دوره ها و هم بحث های ایشان می توان از آیه اللّه سید حسن مدرس، آیه اللّه سید محمود مرعشی، آیه اللّه سید عبداللّه ثقه الاسلام اصفهانی، سید علی کازرونی، شیخ زین العابدین تبریزی، و سید علی داماد نام برد .

وفات
وفـات او در روز دوشـنـبه نهم ذی الحجّه 1365 ه ق، مطابق با سیزدهم آبان1325 ه ش، ساعت شش بعد از ظهر در «کاظمین» رُخ داد . رحلت این عالم ربّانی، چنان شور و غوغایی در مردم عراق، ایران، پاکستان و هندوستان و تمام بلاد شیعه نشین ایجاد کرد که تا آن روز بی سابقه بود . مجالس پُرشکوه و پُرجمعیت ترحیم او در تهران و شهرستان ها، رُعب و وحشتی عظیم در دل دشمنان اسلام افـکند، ... در وفات آن روحانی جلیل القدر گفته شده که «ممات ایشان، همانند حیاتش، نور و رحمت و خیر و برکت بود، منقول اسـت از آیه اللّه العظمی مرعشی نجفی (ره) که : وقتی جنازه مطهر آیه اللّه اصفهانی در صحن مطهر علوی بود، آیه اللّه شیخ محمد حسین کاشف الغطاخطاب به جنازه، این جمله جاودانی را انشا فرمود:
هنیا لک یا ابا الحسن، عشت سعیدا و مت حمیدا قد انسیت الماضین واتعبت الباقین کانک قد ولدت مرتین.
گوارا باد بر تو نزول بر معبود خویش زندگی سعادتمندانه و مرگ و رحلت پسندیده ای داشتی زنـدگی تو آن چنان باشکوه و توأم با تدبیر بود که بزرگان گذشته رابه بوته فراموشی سپردی و آیندگان را به تعب افکندی، گویا تو دوبار به جهان آمده بودی، یک بار تجربه و درایت کسب نموده و بار دیگر آن را به کار بسته بودی(4) .

 پی نوشت و منابع 

(1)   مجله یغما، سال سوم، شماره سوم، ص 28

(2)   فرهنگ معین، بخش اعلام، ج 5، ص 154

(3)   الثوره العراقیه و رساله الاسلام، شماره 1، سال 6

(4) نقل مستقیم از آن مرجع فقید، به سال 1404 ه ق

نوشته : عقیقی بخشایشی (تلخیص از کتاب فقهای نامدار شیعه، ص 382)

با دخل و تصرّف و ویرایش ... منیژه شهرابی