بسمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ 

«وَ ءَاتِ ذَا الْقُرْبى حَقَّهُ وَ الْمِسکِینَ وَ ابْنَ السبِیلِ وَ لا تُبَذِّرْ تَبْذِیراً»

«حق خویشاوند و مسکین و راه مانده را بده، و اسراف و زیاده‏ روى هم مکن .»

 قرآن کریم / سوره اسراء / آیه 26

«فدک» قریه‌ای است در منطقه حجاز که از آنجا تا مدینه النبی نزدیک به 160 کیلومتر راه بود و مزارع و چشمه آبی در خود داشت (1) . در نزدیکی فدک، دژی به نام «شمروخ» وجود داشت که هم اکنون در آنجا روستای بزرگی به نام «حائط» با نخل‌ های فراوان وجود دارد (2) .

تاریخچه

«فدک»‏ در نزدیکی «خیبر» قرار داشت و با توجه به موقعیت استراتژیک خود، نقطه اتکاء یهودیان حجاز به شمار می‌ رفت (3) .

پس از آنکه سپاه اسلام، در سال هفتم هجری، یهودیان را در «خیبر» و «وادی‌القری‏» و «تیما» شکست داد، برای پایان دادن به قدرت قوم یهود، سفیری به نام ‏«محیط‏» به نزد «سران فدک» فرستادند . «سران فدک»، صلح و تسلیم را بر جنگ ترجیح دادند و تعهد کردند که هر سال نیمی از محصولات «فدک» را در اختیار حضرت محمّد رسول الله (ص) قرار داده و از این به بعد زیر سلطه اسلام زندگی کنند (4) .

ویژگی و ارزش

«فدک» مملؤ از درختان نخل و چشمه ‌های جوشان بود، زمین ‌های حاصلخیزی داشت و از منابع مهم در آمد در منطقه حجاز محسوب می‌ شد (5) . ارزش درختان نخل این ناحیه در آن زمان با ارزش درختان نخل شهر کوفه در قرن هفتم برابر بود (6) .

بخشش فدک به حضرت فاطمه زهرا (س)

مدارک اهل تسنن

فهرست کتاب های زیر، در شأن نزول آیه 26، سوره اسراء، به انتقال «فدک» از سوی حضرت محمّد رسول الله (ص) به حضرت فاطمه زهرا (س) تصریح می‌ کنند :

1.      حاکم حسکانی در کتاب «شواهد التنزیل» (ج1، صص438 و 442)

2.      کاندهلوی در کتاب «حیاه الصحابه» (ج2، ص519)

3.      رازی در کتاب «الجرح و التعدیل» (ج1، ص257)

4.      قندوزی در کتاب ینابیع الموده (صص 119 و 439)

5.      خوارزمی در کتاب «مقتل الحسین» (ج1، ص70)

6.      سیوطی در تفسیر خود که از دو صحابی «ابو سعید خدری» و «عبدالله بن عباس» بخشش فدک را متذکر می‌شود. (ج2، ص158 و ج5، صص273_274)

7.      ابن ابی حاتم در تفسیرش که «ابن تیمیه» آن را خالی از هر حدیث جعلی می‌داند (7) .

8.      متقی هندی در کتاب «کنز العمال» (ج2، ص158 و ج3، ص767)

یاقوت حموی

یاقوت حموی در «معجم‌البلدان» چون به کلمه «فدک» می ‌رسد، در توضیح آن، به این بخشش اذعان می‌ کند (8) .  

بلاذری و حکایت مأمون عباسی

بلاذری در کتاب خود، سندی از دوران خلافت مأمون عباسی دارد که به این امر تصریح کرده‌ است (9) .

خطبه فدکیه

در خطبه فدکیه، حضرت فاطمه زهرا (س) خطاب به ابوبکر ضمن تصریح بر مالکیت خود بر «فدک» از وی حق خود را مطالبه می‌ کند که متن این خطبه در منابع اهل سنت یافت می‌ شود 10 .

غصب فدک

چند روز پس از واقعه «سقیفه»، ابوبکر اعلام کرد، «فدک» ملک شخصی نیست و نباید در نزد دختر حضرت محمّد رسول الله (ص) بماند . به همین جهت عاملان، مرزعه «فدک» را، غاصبانه از حضرت فاطمه زهرا (س) گرفتند و حضرت فاطمه زهرا (س) ناچار نزد ابوبکر رفت و میان آنان گفتگویی رخ داد :

نوشتار اصلی :

خطبه فدکیه

حضرت فاطمه زهرا (س) : ابوبکر! وقتی تو بمیری، ارث تو به چه کسی می‌ رسد ؟

- زنان و فرزندانم .

حضرت فاطمه زهرا (س) : چه شده‌است که حالا تو وارث پیغمبری نه ما ؟

- دختر پیغمبر ! پدرت درهم و دیناری زر و سیم به جا نگذاشته .

حضرت فاطمه زهرا (س) : اما سهم ما از خیبر و صدقه ما از فدک چه می‌ شود ؟

- از پدرت شنیدم که‏ «من تا زنده هستم در این زمین تصرف خواهم کرد و چون مردم مال همه مسلمانان خواهد بود» .

حضرت فاطمه زهرا (س) : ولی پیغمبر در زندگانی خود این مزرعه را به من بخشیده است .

- گواهی داری ؟

حضرت فاطمه زهرا (س) : آری . شوهرم علی (ع) و ام ایمن گواهی می ‌دهند .

- دختر پیغمبر ! می ‌دانی که ام ایمن زن است و گواهی او کامل نیست . باید زنی دیگر هم گواهی دهد . یا مردی را گواه بیاوری (11) .

و بدین ترتیب «فدک»، غاصبانه به تصرّف ابوبکر درآمد؛ اگر چه حضرت فاطمه زهرا (س) به روایت ابوبکر اذعان نکرد و همچنان بر گرفتن عطای خویش از حضرت محمّد رسول الله (ص) پای فشاری به خرج می‌ داد .

ادامه دارد ... منیژه شهرابی