بسمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ 

«صِبْغَةَ اللَّهِ وَ مَنْ أَحْسنُ مِنَ اللَّهِ صِبْغَةً وَ نحْنُ لَهُ عَبِدُونَ»

«بگوئید ما رنگ خدائى به خود مى ‏گیریم وچه رنگى بهتراز رنگ خداست وما تنها او را عبادت میکنیم»

قرآن کریم / سوره بقره / آیه 138

«علی اگر رنگ خدا نمی‏داشت و مردی الهی نمی‏ بود ، فراموش شده بود»

(برگرفته از کتاب جاذبه و دافعه حضرت علی (ع)، نوشته استاد شهید مرتضی مطهری)

وقتی صحبت از فضایل اخلاقی به میان می آید، بی درنگ نام مولی الموحدین حضرت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) در ذهن ها تبلور پیدا می کند .

حضرت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام،) الگوی یک نمونه ی «انسان متعالی» در تمامی اعصار تاریخ از زمان خلقت بشر تا ابدیت است . فضایل اخلاقی و مکارم انسانی حضرت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) در همه ی زمینه های اخلاق انسانی، مثال زدنی و بی نظیر است؛ به طوری که پس از تولد این اسطوره ی بشریت و در طول حیات و پس از شهادت ایشان، تمامی منش ها و رفتارها ایشان را می توان در جامعه به عنوان «مدل انسانی زیستن» پیاده کرد و در واقع میزان انسانیت، حضرت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) می باشد .

یکی از نمونه های فضیلت اخلاقی حضرت امام امیرالمؤمنین علی (علیه السلام)، نبرد معروف ایشان با «عبدود» است که مولوی در مثنوی خود، به زیبایی آن را به رشت? نظم آورده است :

از علی آموز اخلاص عمل                                            شیر حق را دان منزه از دغل

در غزا بر پهلوانی دست یافت                                       زود شمشیری برآورد و شتافت

او خدو انداخت بر روی علی                                         افتخار هر نبی و هر ولی

در زمان انداخت شمشیر آن علی                                   کرد او اندر غزایش کاهلی

گشت حیران آن مبارز زین عمل                                    وز نمودن عفو رحم بی محل

گفت بر من تیغ تیز افراشتی                                          از چه افکندی مرا بگذاشتی

گفت من تیغ از پی حق میزنم                                        بنده حقم نه مامور تنم

شیر حقم نیستم شیر هوا                                             فعل من بر دین من باشد گوا

بحث در مورد فضائل حضرت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) بسیار دشوار است و علم ما محدود است و نیاز به نوعی احاطه علمی دارد و بالاخره ضعیف در برابر قوی، کوچک در برابر بزرگ و ناچیز در برابر عظمت نمی تواند آن طوری که باید و شاید شناخت دقیقی داشته باشد .

ما در مورد حضرت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) اعتقاد و باورمان این است که آن حضرت یک انسان کامل و الگوی آفرینش برای تمام انسانها است . اگر آیه «احسن الخالقین» را در مورد آفرینش خدا مورد توجه قرار بدهیم، مصداق «اکمل احسن الخالقین» در مورد حضرت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) صادق است که با خلقت این موجود کامل این انسان برجسته، «احسن الخالقین» مصداق واقعی پیدا می کند .

آیا می توان مانند حضرت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) بی کینه زندگی کرد ؟، پاسخ خیر است، نه تنها زندگی که حتی نمی توان مثل حکومت حضرت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام)، در سخت ترین زمان ها و شرایط، بی بغض و کینه حکومت کرد . زندگی حضرت امیرالمؤمنین امام علی (علیه السلام) سرشار از تلخی های بسیاری است، که نشانه های آن را در نهج البلاغه به روشنی می بینیم، امّا در همه ی سخنان حضرتش هیچ نشانه ای از کینه جویی نیست !

حضرت امیرالمؤمنین امام علی (علیه السلام)، مظلوم ترین شخصیت اسلامی در طول تاریخ است، چگونه ایشان توانستند به رغم این همه آزار و ستم و سکوت و رنج های سنگین، دلی بی کینه داشته باشد ؟

حضرت امیرالمؤمنین علی(علیه السلام)، مانند سایر زمامداران نبود که تنها به حکومت‌ داری خویش بیندیشد و از هدایت‌ گری که مهم‌ترین وظیفه ی امامان معصومین است، غفلت نماید؛ به همین دلیل، نهج‌البلاغه، سرشار از رهنمودهای اخلاق نظری و عملی است . بیانات اخلاقی حضرت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) به جهان‌بینی و فرجام شناسی آن حضرت وابستگی معناداری دارد .

غیبت نمودن مردم، لجاجت، خصومت، خشم، حسد، خودپسندی، حرص، کبر، آزمندی، دنیاپرستی، تنگ چشمی؛ نمونه ‌هایی از اخلاق ناپسند است که حضرت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) بدان پرداخته است [نهج البلاغه ، خطب? 140، حکمت 298، 225 و خطب? 86 و 16 و حکمت 228] .

خوش‌ خویی، در اختیار بودن زبان، اقدام کردن به کارهای پسندیده، صبر و پایداری، راستی در گفتار، فروتنی، دانش و بردباری نمونه‌ هایی از درس‌ های اخلاق پسندیده ی حضرت امیرالمؤمنین امام علی (علیه السلام) است [ نهج البلاغه ، خطب? 140، حکمت 298، 225 و خطب? 86 و 16 و حکمت 228 ، خطب? 176 و 23، حکمت 126، 113، 138، 248، 211، 222، 228، 113، 223] .

این مبحث بر دو بخش است :

- جاذبه و دافعه حضرت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام)

- اخلاق اجتماعی امام امیرالمؤمنین علی (علیه السلام)

الف) منظور از آوردن بخش اول مبحث - گزیده مطالب از کتاب «جاذبه و دافعه حضرت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام)» - ادای احترامی به متفکر بزرگ اسلامی، استاد شهید مطهری است .

ب) در قسم دوم مبحث، نمونه هایی از اخلاق حضرت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) که در حافظه ی تاریخ ثبت و ضبط شده است را برای الگوبرداری و نهادینه کردن اخلاق مولا امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) در تمامی شئونات زندگیمان می آوریم .

ادامه دارد ... منیژه شهرابی