نادً عَلیاً مَظهرَالعَجایب 

برخی از شاعران شیعه، به سبک «شاهنامه»، و یا مثنوی «خسرو و شیرین»، سروده ی «نظامی گنجوی»، حماسه هایی سروده اند . این منظومه های حماسی، بیشتر اُسطوره ای، افسانه ای، و گاهی نیز به صورت تاریخی و مستند به گزارش نبردهای حضرت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) پرداخته اند .

این شاعران حماسه سرا، در اشعارشان، از شجاعت و رشادت های «حیدر کرّار» سخن سَر داده، و داستان های دل انگیز و شیرین پرداخته اند . در اینجا، فهرستی از آن منظومه های حماسی را که بیشتر «حیدرنامه» خوانده می شود، می آوریم :

خاوران نامه

«خاوران نامه»، سروده ی «ابن حسام خوسفی»،

این منظومه که گاهی «خاورنامه» نیز نامیده می شود، قدیمی ترین سروده از نوع خود است که به صورت اُسطوره ای، سروده شده است .

یکی از جامع ترین آثارِ ادبی فارسی پیرامون حضرت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام)، مثنوی «خاوران نامه» است که در بیست و دو هزار و پانصد (22500) بیت در وزن «متقارب مثمن مقصود» سروده شده که در آن، رشادت های حضرت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) و یارانش همچون «مالک اشتر» در برابر «شاه خاور» به نام «قباد» و شاهان بُت پرست دیگر همچون طهماسب شاه و صلصال شاه و سپاه دیوان و اژدها در سرزمین خیالی که «خاوران» نامیده شده، می باشد .

کُهن ترین نسخه ی موجود از این کتاب، نسخه ی موزه هنرهای معاصر تهران است که هم اکنون در «کاخ گلستان» نگهداری می شود .

افزون بر متن کامل، خلاصه ای از آن نیز با عنوانِ «تازیان نامه پارسی» منتشر شده است .

سعادت نامه

«سعادت نامه»، سروده ی «نظام الدین استرآبادی»،

این منظومه ی حماسی در وزن «خسرو و شیرین» سروده شده است . سراینده ی این اثر، اشعار بسیاری را در قالب های مختلف سروده، که بیشترِ آن ها در ستایش حضرت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) و خاندانِ آن حضرت است .

کتیبِ معجزات

«کتیبِ معجزات»، یا «شاهنامه حیرتی»، سروده ی «ملاّ تقی الدین محمّد»، معروف به «حیرتی تونی»،

شاعر، این منظومه را که بیست و یک هزار و ششصد (21600) بیت است، در سال 953 ه. ق. به پایان بُرده است . این حماسه ی مذهبی، کمیاب و نادرالوجود در ادبیات فارسی، پیرامون رشادت های حضرت محمّد مصطفی رسول الله (صلّی الله علیه و آله و سلّم) و امامان معصوم (علیهما السلام)، در بحر «هزج مسدس مقصور» یا «محذوف» در دوران صفویه می باشد که «حیرتی تونی»، در به نظم آوردن این حماسه از کتاب «بهجه المباهج»، نوشته ی «حسن سبزواری» استفاده کرده است .

فارغ نامه

«فارغ نامه» سروده ی «حسین بن حسن گیلانی»، مشهور به «ملاّ فارغ گیلانی»،

این منظومه که سرتاسرِ آن، شرح احوال و داستان های حضرت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) است، در سال 1000 ه. ق. سروده شده است .

حمله ی حیدری (1)

«حمله ی حیدری»، سروده «میرزا محمّد بن رفیع مشهدی»، معروف به «رفیعا»، و متخلّس به «باذل»، و مشهور به «باذل مشهدی»،

این منظومه که شمارِ ابیات آن را از بیست و پنج هزار تا چهل هزار گفته اند، به سبک «شاهنامه» سروده شده است و شاملِ زندگی نامه ی حضرت امام امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (علیه السلام) را از ولادت تا شروع خلافت آن حضرت می باشد که با وفات شاعر، ناتمام می ماند .

پس از «باذل مشهدی»، شاعرانِ دیگری، همچون «میرزا ابوطالب فندرسکی» معروف به «ابوطالب اصفهانی»، و «آزاد کشمیری» و شاعری «نجف» نام به تکمیل این حماسه می پردازند .

حمله ی حیدری (2)

«حمله ی حیدری»، سروده ی «ملاّ بمانعلی راجی کرمانی»،

این منظومه نیز به سبک و سیاق «شاهنامه»، و متأثّر از «حمله ی حیدری»، اثر «باذل مشهدی» سروده شده که چندین بار چاپ شده و شمار ابیات آن در نسخه ی چاپی به سی هزار بیت می رسد .

حمله ی حیدری (3)

«حمله ی حیدری»، اثر «میرزا آزاد کشمیری»،

«میراز آزاد کشمیری»، به خواهش پسرعموی «باذل مشهدی» به سرودنِ «حمله ی حیدری» اقدام کرد و شاید هم ادامه ی کار «باذل مشهدی» بود .

ادامه دارد ... منیژه شهرابی